Şer’i Delil Ne Demektir ?

Dini  bir hükmün dayanağı veya hüküm çıkarma yolları demektir. Bunlar sırasıyla şunlardır.

1.  Kitap

Yani Kur’an âyetleridir. Farz ve Vacip hükümler genelde âyetlerden çıkar.

2.  Sünnet

Hz. Peygamberin peygamber sıfatıyla söylediği sözler ve yaptığı işler demektir. Farz ve Vacibin dışındaki hükümler genelde sünnetlerden çıkar.

3.  İcma

Hz. Peygamberin vefatından sonra müctehidlik vasfını kazanmış olan alimlerin herhangi bir meselede fikir birliği etmeleridir. İttifakla alınan böyle bir hüküm bütün ümmeti bağlar. Bir müctehidin kendi görüşü ise yalnız kendisini ve onu kabul edeni bağlar.

4.  Kıyas

Kitap ve sünnette hükmü bulunmayan bir meseleye aralarındaki illet (gerekçe) birliği sebebiyle kitap ve sünnetle düzenlenmiş meselenin hükmünü vermektir. Şarabın haramlılığı âyetlerle sabittir sebebi ise sarhoşluk verme illetidir (özelliğidir). Aynı özelliği taşıyan fakat ismi Kur’an ‘da geçmeyen diğer içkilere kıyasla onların da haramlılığına hükmedilir.

Not: Bu dört delile asli (ana)  deliller denir ki, bu dört delil üzerinde bütün alimler ittifak etmişlerdir.  Bunlardan başka tâli (yan) deliller de vardır ki, alimler farklı yalnız tâli deliller ortaya koymuşlardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

a.      İstihsan: Bir müctehidin genel hükümden vazgeçip, bazı sebeblerle güzel gördüğü başka bir çözümü benimsemesi demektir. Özellikle Hanefi fakihleri bu metoda sıkça başvurmuşlardır.

b.      Masalaha: Fayda temin etme, zararı savma anlayışıdır.

c.       Örf ve Adet: Bazı müctehidler ictihadlarında o bölgenin örf ve âdetini de dikkate almışlardır. Yalnız bu  örf ve adetlerin hiçbir zaman âyet ve hadislere ters düşmemesi lazımdır.

d.      Sahabe Sözü: Bazı müctehidler ictihadlarında Sünneti en güzel şekilde yaşamaya gayret eden sahabenin yaşayışını ve tavsiyesini dikkate almışlardır.

e.      Sedd-i Zera’i: Harama yol açacak olan davranışların yasaklanması, kötülüğe gidecek yolların kapatılması demektir.

f.        Rey ve İctihad: Olayları anlama ve İslam’ın emirleri doğrultusunda yorumlama demektir.

MÜCTEHİD MESELEYİ NASIL ÇÖZER ?

·        Müctehid olan kişi herhangi bir islami meseleyi çözmek için önce o mesele ile ilgili âyetin olup olmadığına bakar.

·        Sonra Hz. Peygamberin sünnetine yani hadise müracaat eder.

·        Bunlarda  bulamazsa konuyla ilgili alimlerin görüşünü (icmanın olup olmadığını) araştırır.

·        Onda da bulamazsa kıyas yaparak meseleyi çözmeye çalışır.

·        Asli delillerle meseleyi çözemeyen müctehid yukarıda sayılan tâli yollara baş vurarak illaki meseleyi çözüme kavuşturur.